Van pionierende studenten tot bezorgde burgers: onze digitale reis begon ruim veertig jaar geleden in de universiteitsgebouwen van Amsterdam en Tilburg. We herinneren ons nog levendig die eerste stappen: ponskaarten, relationele databases en de allereerste pc’s – toen nog alleen voor docenten.
De jaren ’90 brachten opwinding! Het internet explodeerde, zowel wereldwijd als in ons persoonlijke leven. Draagbare computers met modems, de eerste mobiele telefoons, de belofte van digitale overheidsdiensten… die optimistische verwachtingen voelen nog dichtbij.
Nu, in 2025, schrijven we met gemengde gevoelens. Na boeiende loopbanen op het snijvlak van organisatieverandering en digitalisering, kijken we terug naar onze bijdragen aan digitale infrastructuren, ICT-serviceorganisaties en innovatieve toepassingen. Die terugblik geeft voldoening, maar…
Onze zorgen groeien over de enorme invloed van Big Tech op het privéleven van honderden miljoenen Europeanen. Bovendien neemt de macht van deze bedrijven in democratische staten hand over hand toe. Meer en meer zijn waardevolle kenmerken van onze manier van samenleven in de voorbije decennia onder druk komen te staan: privacy van burgers, eerlijke verkiezingen, vrije mededinging in de economie… het is maar een greep. Waag-directeur Marleen Stikker riep het al in 2019: “Het internet is stuk, maar we kunnen het repareren!” Sindsdien hebben talloze experts hierover geschreven, maar merkbaar herstel blijft vooralsnog beperkt tot een kleine groep vernieuwers. De doorbraak naar veilige, gebruiksvriendelijke en betaalbare technologie voor burgers laat op zich wachten, terwijl het de vraag is hoeveel effectieve bescherming de Europese Unie uiteindelijk kan gaan bieden.
Intussen stapelen de bewijzen zich op: verslavende sociale media-algoritmen, toenemende Big Tech-dominantie en onberekenbare, louter op winstgedreven tech-miljardairs (nu gesteund door de Trump-regering). Het is hoog tijd om als samenleving meer te investeren in een gezamenlijke maatschappelijke opgave: een veilige digitale ruimte creëren op basis van publieke waarden.
Wat nu?
Als betrokken burgers willen we ons niet neerleggen bij de status quo. De samenleving moet van richting veranderen en ja, dat is een zaak van lange adem. Het streven naar meer digitale soevereiniteit is een meerjarig transitieproces dat professionele inspanningen vergt van zowel actoren in de Overheidssector als in de Marktsector. Bovendien zijn er bijdragen vanuit de burgermaatschappij nodig. Ook dat is een voorwaarde om dit streven te vertalen naar praktische meerwaarde voor de individuele spelers in de digitale ruimte die vrijwel alle landgenoten ongevraagd zijn geworden. Daarom kiezen wij in deze blogreeks voor het burgerperspectief om vervolgens aan de slag te gaan met de vele vragen die zich opdringen:
- Welke verantwoordelijkheid hebben burgers in dit verband?
- Welke praktische mogelijkheden zijn er voor ons om de afhankelijkheden van Big Tech te kunnen verminderen?
- Hoe kan op dit gebied een grotere beweging op gang komen in Nederland en welke organisatievorm, met een werkend bedrijfsmodel, past daar dan bij?
- Wat zou de overheid kunnen doen om meer digitale soevereiniteit voor burgers te bevorderen?
De poging tot beantwoording van deze, en andere, vragen wordt een complexe zoektocht en de uitkomsten zijn onzeker. Maar het is meer dan de moeite waard om te doen. Niet alleen omdat de maatschappelijke opgave relevant is. Ook, omdat bijdragen vanuit burgerperspectief gezonder is dan met groeiende zorgen als seniore stuurlui langs de kant blijven staan.
Dus gaan we in de blogreeks het komende jaar onze bevindingen delen. De eerste stap is: helder definiëren waar we over praten, terwijl we direct daarna een aantal alternatieve Europese softwareprogramma’s testen. De opgedane gebruikerservaringen en indrukken over functionaliteit, gebruiksgemak en kosten delen we uiteraard met de lezers.
Vervolgens gaan we aan het werk met het aanscherpen van de visie op de beoogde toekomstige situatie – om te beginnen in Nederland. Hoe ziet een veilige digitale toekomst eruit? Welke publieke waarden zijn daarin onmisbaar? Hoe kunnen burgers die het juk van Big Tech meer en meer afschudden? , In dit verband zoeken we in de democratische driehoek (Zijderveld) contact met experts, beleidsmakers en beslissers in ons land om te verkennen hoe we als burgers kunnen gaan bijdragen aan een Nederlandse voortrekkersrol binnen de EU.
